Tytuł festiwalowy– Powrót do Legolandu. Film Konrada Aksinowicza z 2021r.

Postanowiłam napisać o tym filmie, ponieważ wzbudził wiele emocji a reżyser potrafił świetnie przenieść nas do lat 90-tych. Poza tym może być bazą do rozmowy, zastanowienia się nad uzależnieniem, chorobą całej rodziny, jej funkcjonowania, niezaspokojonych potrzebach, zerwanych więziach. O walce, pustce i pragnieniach.

Dokąd idziesz ?

Do raju

Już go nie ma

Spłonął razem z dzieciństwem

To słowa Ojca głównego bohatera, który nagrywa się na kasetę VHS będąc w Stanach Zjednoczonych. Wśród najbliższych panuje przekonanie, że pracuje, jako dziennikarz radiowy, rzeczywistość szybko weryfikuje i odziera ze złudzeń. Film kręcony był na jednym z wrocławskich osiedli, wczesnych lat 90-tych, kiedy jeszcze tkwiliśmy w zgniliźnie poprzedniego ustroju, ale oddychaliśmy obietnicą nowych czasów. Kto wyjechał za granicę, wygrał życie, był nie tylko bohaterem rodziny, ale i osiedla. Pamiętacie ten klimat? 4 czerwca ‘89 roku Joanna Szczepkowska ogłasza w Dzienniku telewizyjnym,  że skończył się komunizm w Polsce.

Część Polaków wspomina Jaruzelskiego, inni z nadzieją śledzą działania Wałęsy.

Na parkingu, przed blokami z wielkiej płyty, znajdują się głównie Polonezy, Fiaty 125p, ludzie ubrani są w kreszowe dresy, w domach znajdują się wszystkim znane meblościanki, tapczany, kryształy schowane za szybą. Kto był bardziej zamożny miał magnetowid, walkmana, komputer Commodore. Dlaczego o tym piszę? Ponieważ reżyser filmu w bezbłędny sposób wprowadza nas w klimat tamtych dni. Pierwsze zdjęcia filmu, to obraz ciepłego światła, które wkrada się do mieszkania głównego bohatera filmu – Tomka, który wkracza w nastoletni wiek.

Pozornie widzimy codzienną rutynę Tomka i jego Mamy – Heleny. Nastolatek jest karmiony obietnicą, że pewnego dnia przyjedzie do swojego Ojca, w odwiedziny, do Stanów, W trakcie całego filmu obserwujemy Tomka, jak bawi się Lego, które dostał od Taty, jak słucha kaset, na których nagrane są wiadomości od Niego, kontakty z chłopakami z podwórka i szkoły. Czujemy klimat zabaw na trzepaku i rozmów dorastających chłopców, na temat dziewczyn w szkole. Idylla kończy się, kiedy Tata, radiowiec, wraca nieoczekiwanie do domu.

Widzimy dystans Żony i Syna, którzy sami do końca nie wiedzą, czego mogą się spodziewać.

Początkowo wszystko jest świetnie, Alek (Ojciec Tomka) wraca ze Stanów na tarczy, chce rozkręcić biznes, kupuje magnetowid, spędza czas z Synem, dobrze bawi się z Żoną, ale ten taniec radości szybko się kończy, dając miejsce chorobie alkoholowej. Alek zaczyna pić coraz więcej, Jego kolegami stają się „Panowie pod sklepem”, coraz więcej awantur, utrata pracy, przemoc psychiczna i fizyczna, wstyd i walka.

Tomek, zaczyna zasypiać na lekcjach, Jego wyniki w nauce znacząco się obniżają, zamiast cieszyć się wraz z kolegami i korzystać z beztroskich lat, w domu – staje w obronie Matki, przeciwstawiając się przemocowemu Ojcu. Matka często prosi Go np. aby porozmawiał z Ojcem i załagodził sytuacje, deleguje Go, do zadań dorosłych, nie przystających do możliwości dziecka. Dochodzi tutaj do sytuacji, w której dziecko poświęca swoje potrzeby, na rzecz rodzica a obciążenie przekracza jego możliwości. Dziecko w nieświadomy sposób uczy się roli wybawiciela, jest takie dzielne i sprawcze, odkładając swoje potrzeby na bok. I z takim bagażem idzie w dorosłość, często pomagając innym, nawet gdy o to nie proszą. Co się wtedy dzieje? Człowiek w roli wybawcy, może myśleć, że jest niezastąpiony i że jego obecność jest niezastąpiona, podczas, gdy odbiera sprawczość drugiej osobie. Próba wspierania innych może dawać złudzenia siły i kontroli, poczucie bycia  dojrzalszym od rówieśników. Niestety tak zbudowane poczucie własnej wartości jest kruche, ponieważ jedynie trwałe może być zbudowane poprzez bezwarunkową miłość i akceptację rodzica. Pogarda dla mniejszego i słabszego jest najlepszą obroną przed ujawnieniem własnego poczucia niemocy, jest przejawem odciętej słabości. Ten, kto jest naprawdę silny, zna swoje poczucie słabości i nie musi demonstrować mocy przez upokarzanie innych[1].

Czy możliwe jest wyjście z tej roli? Tak. Po pierwsze poprzez uświadomienia, w jakiej roli jesteśmy, a następnie ważne, aby zadać pytanie, czy ktoś chce mojej pomocy. Badanie swoich i cudzych granic.

Reżyser unaocznia wstyd w rodzinie alkoholowej. Jest taka scena, w której Tomek boi się, że inni zobaczą, jak przenosi pijanego Ojca z podwórka, albo z klatki schodowej do mieszkania, na co słyszy od kolegi a także sąsiada: „A co Ty myślisz, że inni nie wiedzą, że Twój Ojciec to pijak?” Tomek próbuje na wszelkie możliwe sposoby ratować Ojca z choroby alkoholowej, szuka tabletek stosowanych w leczeniu tej choroby, proponuje wezwanie policji, chowa noże z kuchennych półek, a sznur w pawlaczu. Matka, nieświadomie będąc w roli ofiary, próbuje robić ‘domowe sanatorium’, chce kontrolować spożycie alkoholu męża. Oczywiście cały plan zmienia się w rodzinną tragedię. A kiedy podczas awantury ucieka na korytarz i próbuje w rozpaczy znaleźć pomoc u sąsiadów, nikt nie udziela pomocy. Wszyscy wiedzą i wszyscy milczą.

Warto pamiętać, że Tomek ma ok.13 lat, w szkole pojawia się dziewczynka, która zwraca Jego uwagę, podoba mu się. Przedstawiony jest też fragment dyskoteki szkolnej. W tle rozbrzmiewa „Lady in red” Chrisa deBurgh. Pamiętacie ten klimat, kiedy początkowo ktoś podpiera szkolne ściany, część tańczy w kółku, a później nadchodzi moment, kiedy Ci odważniejsi potrafią zatańczyć przytulankę we dwoje. A na drugi dzień wszyscy już mówią o nich, że są parą;). Klimat tamtych lat, także pokazany jest poprzez te szkolne wydarzenia, kontrastując z tragedią rodziny, która mierzy się z tym sama, w czterech ścianach.

Co jeszcze widzimy w filmie? System szkolny, w którym nauczyciele zwracają się do uczniów po nazwisku, gdzie nie ma miejsca na widzenie indywidualności. Ogólne przeświadczenie, że dzieci i ryby głosu nie mają. Dorosły ma zawsze racje. Czy nie jest to kontrastujące momentami z obecnym stylem wychowania? Chęć wynagrodzenia dzieciom tego czego nie dostaliśmy, my, w dzieciństwie? Gdzie są granice? Co jest złotym środkiem?

[1] A.Miiler, Dramat udanego dziecka, Media rodzina, Poznań 2007, s.75

Czy usprawiedliwieniem naszych rodziców jest fakt, że sami doświadczyli chłodu emocjonalnego? Pewnie nie. Na pewno obraz rodziców może różnić się z „tu i teraz”, od tamtego z dzieciństwa. Sposoby radzenia sobie z takimi doświadczeniami bywa różny: zerwanie kontaktu, dystans, próba zrozumienia, usprawiedliwiania, ale i pójście na terapię, jako próba uświadomienia i przepracowania tych trudnych doświadczeń.

W przypadku dzieci, które dorastały w domach alkoholowych, ale nie tylko, często dochodzi do tramy, braku realizacji i/lub zniekształcenia potrzeb oraz zakłócenia więzi między dzieckiem a opiekunem. Co jeszcze zdarza się w takich domach? Tajemnica. Niepisana tajemnica – Nie mów nikomu co się dzieje w domu. Dziecko nieformalnie zobowiązane jest do dźwigania ciężaru ponad możliwości. Obietnicą podtrzymania tajemnicy kończy się też film, okrutnej i mrocznej.

Film Konrada Aksinowicza, jest dedykowany Jego Ojcu – Aleksandrowi, który zmagał się z problemem alkoholowym, zmarł w 2017r., jest to próba rozliczenia się z ciężarem przeszłości, potrzebą i uczuciem miłości do Ojca, zmieszaną z cierpieniem, żalem, smutkiem, złością, do jednej z najważniejszych osób w życiu. To co jest wartością tego filmu, to pokazanie Ojca, mimo wszystko w różnych odsłonach. Sam reżyser twierdzi, że za zamkniętymi drzwiami rodziny współuzależnionej i chorej dzieje się terror, ale prawdziwy horror zaczyna się w dorosłym życiu, kiedy na stare rany reagujemy tak samo, pomimo braku zagrożenia i innych okoliczności.

Czy pojawiły się jakieś oznaki światła w Powrocie do tamtych dni? Tak. Szczególnie mocno wybrzmiały słowa sąsiada do Tomka, kiedy ten pomaga sprzątać butelki po wódce w zdezelowanym mieszkaniu: Pamiętaj, nie jesteś nikomu nic winien.

Adresy placówek, w których znajdziesz pomoc w Częstochowie, ale i w całym kraju, łącznie z numerami telefonów zaufania, znajdziesz w moim poprzednim wpisie: Psychoterapia. Placówki w Częstochowie (…)

Obsada:

Aleksander – Maciej Stuhr (Orzeł – najlepsza rola Męska, 2022r.), Helena – Weronika Książkiewicz, Tomek -Teodor Koziar

Bibliografia:

-Beattie M., Współuzależnienie. Przewodnik dla nowego pokolenia, Media Rodzina, Poznań, 2011

-Gibson, L., Dorosłe dzieci niedojrzałych emocjonalnie rodziców, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2018

-Ackerman R., Wyrosnąć z DDA. Wsparcie dla dorosłych córek alkoholików, Wydawnictwo Feeria

www.filmweb.pl, opis dystrybutora kina, 29.12.2023r.

-Miller A., Dramat udanego dziecka, Media Rodzina, 2007

-Miller A., Gdy runą mury milczenia, Media rodzina, 2006